Świat w którym żyjemy napędzany mocą technologicznych przemian ciągle się zmienia, razem z nim zmienia się struktura rynku pracy, a z nią wymagania jakie są stawiane przed przyszłymi pracownikami. Kompetencjami przyszłości są między innymi umiejętność krytycznego i analitycznego myślenia, rozwiązywania złożonych problemów, kreatywność, empatia, umiejętność pracy w zespole, przedsiębiorczość, innowacyjność, umiejętności cyfrowe.
Jednak czy polska szkoła uczy kompetencji przyszłości ?
Czy uczeń wychodzi ze szkoły z poczuciem przygotowania do wejścia na ten dynamicznie zmieniający się rynek pracy czy raczej z „pustką” w głowie ?
Ile daje tradycyjny model nauczania oparty na systemie pruskim zakładającym odgórnie narzucony program nauczania, , system oparty na ocenach i sztywnych regułach ?
Model pruski powstał na początku XIX wieku w Prusach Fryderyka Wilhelma III na fali industrializacji. Celem edukacji było wówczas wykształcenie obywateli na potrzeby państwa pruskiego o ustroju absolutnym. W szkołach obowiązywała ścisła dyscyplina i hierarchia. Nie było tam miejsca na indywidualizm, rozwijania poczucia autonomii czy kreatywność u ucznia. Nadrzędnym celem tego systemu na owe czasy było wykształcenie obywatela na potrzeby administracji i posłusznego pracownika fabryki pracującego taśmowo, którego rytm pracy regulował dźwięk dzwonka, który do dziś obowiązuje w polskich szkołach. Idealnie ten obraz systemu pruskiego w sposób karykaturalny został zobrazowany w teledysku Pink Floyd „Another brick in the wall” .
Minęło 200 lat, a ten XIX-wieczny model edukacji centralnie sterowanej nadal funkcjonuje. Tradycyjny podział od szkoły podstawowej na klasy jednorocznikowe, w których dzieci realizują ten sam program w tym samym czasie nie uwzględnia indywidualnego rozwoju dzieci ani ich indywidualnych predyspozycji. Ten sam schemat 45 minutowej lekcji, sztywność programowa, sztywność narzuconych reguł i schematów, brak miejsca na samodzielne myślenie ucznia, brak wykształcania w nim umiejętności myślenia analitycznego, krytycznego jest nie tylko niesłuszne lecz wręcz szkodliwe dla rozwoju. Od lat psychologia rozwojowa bije na alarm, że model pruski jest nieskuteczny i może mieć katastrofalne skutki dla rozwoju uczniów.
Tam, gdzie liczą się głównie wyniki, traci się z oczu człowieka.
Nasuwa się pytanie czy chcemy wykształcił ludzi, którzy będą potrafić tylko odtwarzać zapamiętane treści, posłusznych pracowników bez własnego zdania czy ludzi samodzielnie, krytycznie myślących, którzy będą zmieniali świat ? Ile mielibyśmy innowatorów gdyby ten system uległ zmianie ? Ile potencjału marnujemy zamykając uczniów w sztywnych schematach, wymagając od nich tego samego ?. Czy powinniśmy system oceniania opierać tylko na umiejętności odtwarzania zapamiętanej treści, czy powinniśmy dać uczniom szersze pole do doświadczania, do samodzielnego analizowania i możliwości popełniania błędów i wyciągania z nich wniosków ?
Z pewnością stoi przed nami wielkie wyzwanie wkraczamy bowiem w czwartą rewolucję technologiczną. Nowe technologie wdzierają się szybkim tempem nie tylko do życia prywatnego ale również wypierają i zmieniają strukturę rynku pracy oraz kształtują wymagania w stosunku do przyszłych pracowników, dlatego tak ważne jest wykształcanie kompetencji, których nigdy nie posiądą maszyny takich jak umiejętność myślenia twórczego czy krytycznego, empatia. Coraz więcej krajów budzi się z letargu pruskiej edukacji. Jeden z najsłynniejszych systemów panuje w Finlandii, od lat uznawany za najlepszy na świecie.
System fińskiej edukacji oparty jest mocno na indywidualnych predyspozycjach ucznia. Ma za zadanie przede wszystkim wspierać ucznia, rozwijać jego talenty i predyspozycje, pozbawiony jest ocen a do 16 roku życia uczniowie nie zdają żadnych egzaminów. W szkole panuje zasada równości, brak jest podziałów na lepszych czy gorszych, nie ma wyścigu szczurów, jest za to wykształcana umiejętność pracy w zespole, a uczniowie mają możliwość wybrania przedmiotu, którego chcą się uczyć. Nauka w fińskiej szkole to otwartość, elastyczność, niezależność nastawienie na ucznia, a nie system oparty na sztywności narzuconych odgórnie zasad i reguł przez rządzącą partię, dla którego reforma oznacza wyłącznie zmianę struktury, a nie zmianę na głębszym poziomie.
Skutki Fińskiej edukacji ? fińscy uczniowie od lat zajmują największe pozycje w testach PISA – ogólnoświatowych testach kompetencji, badających poziom wiedzy uczniów z różnych dziedzin.
Co ciekawe zmiana podejścia do nauczania dzieci i młodzieży zauważa się również w systemach edukacyjnych uznawanych wcześniej za konserwatywne i kładące nacisk na dyscyplinę. I tak przykładowo Singapurskie Ministerstwo Edukacji zrezygnowało z nacisku na wybitne osiągnięcia uczniów w standaryzowanych egzaminach na rzecz skupienia się na indywidualnym rozwoju ucznia, obniżeniu odczuwanego przez uczniów poziomu stresu i zmniejszeniu zjawiska „wyścigu szczurów” wśród uczniów. Skupiono się natomiast na rozwijaniu w uczniach umiejętności miękkich, krytycznego myślenia, przywództwa, a klasyczny system oceniania wyparto na rzecz dyskusji, samodzielnych zadań czy quizów. Rząd Singapuru stworzył również ambitny program rozwoju kompetencji SkillsFuture, oferujący doradztwo, szkolenia oraz bony edukacyjne. W 2018 r. skorzystało z nich 285 tys. Singapurczyków. Wiedza, doświadczenie, praktyka to idea przyświecająca singapurskiej edukacji.
Czy i dla nas jest szansa na zmianę ? Oczywiście ale z pewnością stoi przed nami dużo wyzwań. Dzięki edukacji poszerzają się nie tylko nasze horyzonty, rozwijamy się intelektualnie, poznajemy ciekawych, ludzi, inspirujemy się do nowych działań ale zwiększa się zakres naszych możliwości i wpływania na rzeczywistość, która nas otacza.
Coraz więcej pojawia się inicjatyw pokazujących inną ścieżkę działania dla edukacji do których przyłącza się coraz więcej nauczycieli takich jak np. Budząca się szkoła , a do Polski wkradają się powoli systemy oparte na bardziej otwartej i przyjaznej dla ucznia edukacji takich jak np. szkoła demokratyczna czy rozwijająca się na poziomie edukacji podstawowej szkoła Montessori. Ogromną inspiracją dla naszego wewnętrznego systemu edukacji mogą również stanowić, systemy które się sprawdzają w innych krajach takich jak wcześniej przytoczona Finlandia. Okres pandemii dodatkowo pokazał, że zmiana jest potrzebna. Jednak jeśli chcemy ujrzeć zmianę musimy najpierw dostrzec jej potrzebę, tylko dzięki temu i krytycznemu spojrzeniu na rzeczywistość oraz własnej inicjatywie jesteśmy w stanie dokonać przemian.
Bądź zmianą, którą pragniesz ujrzeć w świecie.
M.Gandhi
Dowiedź co badania mówią o kompetencjach przyszłości i jak je kształtować w systemie edukacyjnym -> https://startup.pfr.pl/pl/aktualnosci/raport-kompetencje-przyszlosci/
Polecane książki:
„ Kooperacyjny rebelianci” Joost Minnaar, Pim De Morree
„Oblicza umysłu. Ucząc się kreatywności” Ken Robinson
„Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi” Marzena Żylińska
Autorka artykułu: Bogumiła Pacześ , psycholog, doradca zawodowy
